Elk jaar in het tweede weekend van september is het Open Monumentendag. Tijdens dit weekend openen duizenden monumenten gratis hun deuren voor het grote publiek. Open Monumentendag verbindt mensen met monumenten en laat zien dat de verhalen en schoonheid van monumenten een verrijking voor onze leefomgeving en voor onszelf zijn. Open Monumentendag is met jaarlijks ruim een miljoen bezoekers (2023: 1,5mln) het grootste gratis culturele evenement in Nederland. Open Monumentendag maakt deel uit van een groter geheel, de European Heritage Days. Inmiddels worden er in vijftig landen vergelijkbare evenementen georganiseerd.

De eerste Open Monumentendag in Nederland werd in 1987 in navolging van Frankrijk georganiseerd. Op Open Monumentendag worden monumenten gratis voor het publiek opengesteld, om zo de publieke belangstelling voor monumenten en het draagvlak voor monumentenzorg te vergroten. Niet alleen openen de duizenden monumenten gratis hun deuren voor het Nederlandse publiek, er worden ook ontelbaar veel activiteiten georganiseerd: tentoonstellingen, rondleidingen, fietsroutes, wandelingen, muziekvoorstellingen maar ook veel activiteiten voor jeugd.

Open Monumentendag 2024 staat in het teken van routes, netwerken en verbindingen. Met de slogan ‘Onderweg!’ zal aandacht worden besteed aan reizen via diverse soorten wegen en met verschillende vervoersmiddelen, van A naar B. Maar ook onderweg zijn in de vorm van tijd; van verleden naar heden, van oud naar nieuw. 

‘Onderweg!’ gaat over de invloed die reizen, vervoer en communicatie hebben gehad - en nog steeds hebben - op het aanzien van Nederland, de inrichting van ons land en de manier van leven zoals we dat vandaag de dag doen. Dit thema zal leidend zijn in de programmeringen die in en rondom de opengestelde monumenten worden gemaakt. 

De vrijdag voorafgaande aan Open Monumentendag (13 september) vindt de landelijke opening plaats op een locatie centraal in Nederland. Dit is een gratis toegankelijk evenement voor jong en oud. Meer informatie over de landelijke opening volgt. 

Open Monumentendag kent een decentrale opzet: in iedere deelnemende gemeente werkt een groep vrijwilligers (een comité) actief mee aan het samenstellen en de praktische uitvoering van het Open Monumentendag programma. Het landelijke projectbureau van Open Monumentendag is onderdeel van stichting Nederland Monumentenland en ondersteunt de 300 comités in Nederland zo goed mogelijk, coördineert, stelt materialen ter beschikking en wisselt kennis- en informatie uit. In totaliteit wordt Open Monumentendag gedragen door circa 18.000 vrijwilligers in Nederland. Elk jaar kiest het projectbureau een landelijk thema waarin de programma’s worden gegoten.